“Nhất kinh kỳ, nhì Bợ Bạt” là câu ca truyền miệng nói về làng Bợ xa xưa nổi tiếng trên bến, dưới thuyền, giao lưu buôn bán nhộn nhịp, trong đó có nghề làm tương. Thời bấy giờ, nước mắm rất hiếm nên tương là gia vị chính trong bữa ăn của người dân Việt.
Qua năm tháng, nghề làm tương dần bị mai một, hình thức sản xuất chủ yếu tự sản tự tiêu, cho đến nay, nghề làm tương truyền thống mới chính thức được phục hồi. Tương làng Bợ dần hồi sinh, góp phần phát triển kinh tế trên quê hương Thạch Đồng, huyện Thanh Thủy.
Tương Thạch Đồng từ lâu đã nổi tiếng thơm ngon. Thứ tương được làm từ gạo nếp qua quá trình chế biến ủ cùng mốc tương, nước đỗ mà thành. Để tạo ra được sản phẩm tương thơm ngon, người làm tương phải cẩn thận, chăm chút trong từng công đoạn chế biến, từ khâu chọn nguyên liệu, ủ muối, đến ngâm nước đỗ…
Trước tiên là công đoạn xôi gạo và ủ cho lên mốc, quá trình lên mốc khoảng 1 tuần sau đó đem ra nong phơi để cho mốc khô. Nước đỗ được phơi ra ngoài trời cho thơm sau đó mới trộn với mốc khô; bí quyết để làm ra một mẻ tương ngon chính là ở khâu lựa chọn nước ngâm. Nước ngâm đỗ phải bằng nước giếng khơi mạch rừng chứ không được dùng nước đun sôi để nguội, như vậy tương mới đậm đà, tinh khiết. Trộn đều mốc khô, nước đỗ và muối thành mốc chè, rồi ủ kĩ từ 1-2 tháng trong chum sành. Mốc chè sau một thời gian phơi khô ngả ra màu vàng ươm, như vậy đã hoàn thành 1 mẻ tương ngon đúng vị.
Làng Bợ nằm trọn trong khu 3 và khu 4 của xã Thạch Đồng, huyện Thanh Thủy với gần 400 hộ dân, nghề làm tương đã có chỗ đứng, mang lại nguồn thu nhập chính cho nhiều hộ dân. Nước tương được làm thủ công với những phương thức gia truyền từ đời này sang đời khác mang những hương vị đặc trưng độc đáo riêng biệt.
Với những giá trị truyền thống và quy trình sản xuất đảm bảo an toàn thực phẩm sản phẩm được đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ, nhờ đó sản phẩm đã vươn xa trên mọi miền Tổ quốc mang lại thu nhập ổn định hơn cho làng nghề. Tham quan hoạt động sản xuất tại làng nghề và mua về làm quà món quà quê dân dã mà đậm đà tâm ý của người làm ra sản phẩm là một trải nghiệm đầy thú vị đối với bất kỳ du khách nào đến Thanh Thủy ngày nay.
