Hiểu về 4 chữ “ Đại Tự” ở cổng Đền Hùng

     Đầu xuân năm Kỷ Sửu tôi cùng hai bạn người Trung Quốc lên dâng hương Đền Hùng. Đến cổng một bạn nhìn bốn chữ đọc và giải nghĩa bằng tiếng Trung: “ Cao sơn cảnh hành” Nghĩa là lên cảnh núi cao, bạn đó còn giải thích thêm: “ Cảnh là di tích văn hóa lịch sử”

     Tôi cười hoan hỷ và đáp lại rằng: “ Bạn dịch nghĩa như vậy mới đúng độ vài chục phần trăm”

     Cùng đi lên Đền Thượng, đủ để tôi nói về cách hiểu bốn chữ ấy: Trước hết hoành phi  (đại tự) và câu đối thờ tự một nơi, có kết cấu một nội dung rất chặt chẽ; ví như hạt nhân và điện tử. Đọc bức địa tự và hai câu đối ở cổng là một chứng minh.

    Tổng thể hoành phi, câu đối ở Đền hùng xưa kia các vị quan chức và các bậc túc nho dâng cúng vào đền, nhằm tôn kính “ Vua là ông Tổ” ( Ngô vương ngô Tổ) tự hào dan tộc, ca ngợi đất nước thiêng liêng giàu, đpẹ và nhắc nhở phải giữ gìn và biết ơn Tổ tiên.

    Bốn chữ khắc vào cổng từ năm 1917 Triều nhà Nguyễn thời Khải Định. Việt Nam buổi đó tuy chữ pháp, chữ Quốc ngữ khuyến khích phát triển nhưng chữ Nho vẫn còn trọng dụng. Tới năm 1919 nhà nước vẫn mở khoa thi bằng chữ Hán, để chọn người tài làm việc nước.

     Hầu hết các hoành phi, câu đối đều dẫn từ sách kinh điển và tích cổ. Bởi “Ngôn tại, ý ngoại” mà. “ Mọi người hành hương về đền Hùng, lên đay nhớ về cội, non sông muôn thuở chốn này tạo dựng” ( Đăng giả hệ hà tư, vạn cổ giang sơn, đề tạo thủy)

     Biết ơn vua Tổ “Mở lối đắp nền” ( Thác thủy khai cơ). Vậy bốn chữ đại tự, tiền nhân có thể dẫn từ sách Kinh thi bài 224 phần Tiểu nhã với tên gọi Xa hạt ( chốt xe) đoạn thứ năm có hai câu “ Cao sơn ngưỡng chỉ; Cảnh hạnh hành chỉ”. Câu này sách chú thích là: “ Người xưa có đạo cao thì ngưỡng mộ, có đức sáng thì làm theo” ( Cổ nhân hữu cao đức giả, tắc mộ đắc chi; hữu minh đức giả, tắc nhi hành chi). Có thể dẫn từ sách “ Minh tâm bảo giám” hai câu là: “ Ngưỡng mộ người tài; Đức cao làm gương”  ( Cảnh hạnh huy hiền; Khẩu niệm tác thành). Cũng có thể dẫn ý từ câu ca dao: “ Công cha như núi Thái sơn…”. Vậy bốn chữ đại tự ở cổng tôi hiểu “ Cao sơn cảnh hạnh” nhiều nơi làm thành bức hoành phi sơn son thiếp vàng treo ở đền, đình nhằm ca tụng đức hạnh cao minh của các vị thần, thánh.

     Hai bạn lắng nghe tôi nói đều gật đầu hoan hỉ và bắt tay, nói” Liang hão – găn xie” (tốt, cảm ơn). Chúng tôi cùng lên tới sân đền Thượng vào dâng hương.

Bài: Nguyễn Ngọc Tăng - Chi hội trưởng Chi Hội VNDG H.Lâm Thao